اسب های تارپان و پرزوالسکی تنها محصول تکامل 65 میلیون  ساله ی ائوهیپوس ها نبودند. اسب های کوتاه درسراسرآسیای مرکزی و مزوپوتامیا متفرق شده و دیگرهیپاریون و پلیوهیپوس نبودند خانوده ی اسب ها(اکویده یا اکوئوس) تشکیل شده بود، الاغ وگورخرهای  مختلف  موجود شده بودند.  مزوپوتامیا منطقه ای بسیار وسیع است بین  سه دریای سیاه ومدیترانه و بحرخزر، درآن روزگار و دراطراف آن  حکو مت های  مختلف تشکیل شده و می شد که اغلب بر سرمحدوده ها و عقاید وخدایان خود و قومیت و تعدد زبان و رسوم و فرهنگ درجدال و ستیز بودند. پارس ها، سومریان، آشوریان، عیلام، بابل و.....  همه به تشکیل و سازمان دادن ارتش های منظم دست یازیدند و اسب را نیز در سازمان این ارتش ها هرچند در واحدهای پشتیبانی جای دادند.

آشوریان با این لشکرها هرسال یک یا دوبار به سرزمین مادها حمله می کردند   و100 – 150  هزارنفراز آن ها را می بردند و در بازارهای جهان  می فروختند سر انجام  خود به دست آنان از میان  رفتند و نینوا پایتخت آنان با خاک یکسان شد. کوروش به عیلام و بابل رفت و آن دو جا را فتح کرد. در آن زمان سومر ها  اسب  را الاغ کوهی می نامیدند به این معنا و به نشانه ی این که هنوز گله های اسب کوتاه ( همقد یک الاغ)در ایران و مناطق مرکزی آن مانند گله های آهو و بزکوهی و قوچ و میش کوهی وجود دارند.  گله های اسب هم اهلی و وحشی دارند، تاریخ در حدود 2000 سال پیش از میلاد است و می نماید که از هزاران سال پیش اسب به صورت اهلی یا وحشی در حدمت و خوراک انسان بوده است.  باید بگویم که هم اکنون گونه هایی از اسبچه ی خزریافت می شوند شبیه اسب های عرب وترکمن و دو خون های آن ها با قد کمتراز 115 -132 سانتی متر که من دیده ام. در میان تصویرهایی از نقش ها که بر سنگ های کوهستان زاکرس از خسروآباد عراق تا تنگ چوگان دراستان فارس نیز اسب های مختلفی وجود دارندکه هرکدام به نام قومی که آن را پرورش می داده اند معروف اند.  

یاد آوری این که در جزیره و شبه جزیره ی عربستان و یمن  و مناطق عرب نشین جنوب و جنوبی ترِ مزوپوتامیا تا سال ها ی 1300 پیش از میلاد حتی سنگواره ی اسب پیدا نشده است ضروری می باشد.  شاردن سیاح دوره ی صفویان(500 سال پیش) می نویسد  دریمن و اطراف آن اسب پیدا نمی شود و به جای آن از شتر استفاده می کنند، این اسناد محدوده ای را مشخص می کنند که اسب آن روزیعنی      اسب های کوتاه به آن جا راه نیافته اند،  نه حایی برای پرورش آن ها موجود بوده،  نه گذری برای عبور اسب.  حال آن که اسب های کوتاه در سرزمین مزوپوتامیای  شمالی تر، ایران، مدیا و..... چنان به وفور مورد استفاده بوده اند که ارتش ها هم از آن ها جهت حمل و نقل سود می جستند و بسیار پیش از آن در پارس  هشت رأس اسب سفید گردونه ی زرینِ خدا بانوی خورشید را  به نیت برکت و امید پشتیبانی جلو ارتش به حرکت در می آوردند و  می کشیدند.

اسب  ترکمن Torkmen-

هزاران سال پیش در مناطق جنوب شرقی دریای خزر دومین اسب ( بعد از اسب نسایی ) در میان قبایل ترکمن به وجود آمد که نام آن به نام قبیله ی تولید کننده، ترکمن کذاشته شد.  ترکمن اولین اسب خون گرمی ا ست که قد آن به 150 سانتی متر رسید. اکنون قد آن به 162 سانتی متر هم می رسد. شرایط محیط و نوع انتخاب و تغذیه ی آغازین از آن اسبی ساخته است با اندام ظریف، سر سبک و زیبا ، گردن افراشته و مستقیم، سینه که در طول بدن رشد یافته، شانه با شیب متناسب،دست و پای ظریف و اندکی بلند با استخوان های پرو محکم، کپل و شکم و تهیگاه متناسب برای سرعت و پوست نازک با موهای ظریف و یال و دم کم پشت مستقیم. زیست در خاک نرم استپ، سم آن را سفید و نرم نگاه داشته که زندگانی در کوهستان را برای آن سخت  می سازد. این اسب با مستندات تاریخی یکی از دو یا سه خونی است که اسب تربرد از آن تولید شده است.                  

اسب ترکمن امروز دارد تغییر می کند قوی تر می شود، گردن افراخته تر دارد . صحبتی با آمد و شد  کنندگان به ترکمنستان را داشتم می گفتند هرچه اسب ترکمن های ما قوی تر و بهتر  و مورد استفاده تر می شوند  اسب های ترکمنستان ظریف تر و ناتوان تر می شوند تا آن جا که مجبورند خون اسب های تربرد به آن ها برسانند و این خود باعث شده است که از خلوص آن ها کم و کم تر شود.  به زودی عکس های مناسبی از تغییرات جدید منتشرخواهیم کرد.

   اسب ترکمن

 اسب

تنوع ژنتیکی

موتاسيون يعني تغيير ناگهاني درساختار ژن ها درکرموزوم. اين تغييرات ساختاري صفات را تغيير مي دهند. براي مثال، يک موتاسيون ممکن است تغييراتي در اندام بدهد، يک صفت مطلوب در آن به وجود آورد. از طرف ديگر موتاسيون ممکن است اثر زيانبخش روي اعضاء داخلي( قلب و کليه) داشته براي موجود مرگ آور باشد. همچنين ممکن است عامل تغييراتي در ژنتيک اسب باشد که خود عامل رشد و پيشرفت اسب به سوي تکامل باشد. چرا موتاسيون ها نادرهستند؟ چون تأييرات آنها بيشترزيانبخش بوده است.

تنوع محيط

  اثرمحيطي که انسان فراهم آورده است مانند تغذيه، تيمار وشرايط نگاهداري و تعليم وغيره باعث شده است که اسب تغييرات ژنتيکي پيدا کرده (ژنوتيپ) در نتيجه تغييرات فنوتيپي اِين چنين که ديده مي شود به وجود آمده است. صفات کيفِتي مانند رنگ وسيله ي چند ژن معدود کنترل مي شوند. اين صفات شديدا ارثي بوده و کمتر تحت تأثير محيط مي باشند. براي مثال لکه هاي رنگي بدن اسب در رنگ توبيانو پنت  داراي مبناي کامل ژنتيک است و با تيمار و مواظبت و بيماري توليد

محيط
  شرايط محيطي که نفوذ زيادي بررشد ونمو فرد دارد به نام محيط زيست موردمطالعه است. هردودسته عوامل داخلي( هورمن ها)وعوامل خارجي(شرايط زندگاني) بخش هايي از اين مطالعه ي زيست محيطي خواهند بود. شرايط زيست محيطي قادر است تغييرات زيادي در فنوتيپ افراد به وجو آورد. مثلا کره اي که با استعداد و ژنوتيپ مستقيم بودن دست وپابه دنيا آمده است درنتيجه ي عواملي مانندتغذيه ي غيرمتوازن به کجي دست وپا مبتلا مي شود. با تغيير محيط يعني برقرارکردن تغذيه ي مناسب همين نابساماني را معالجه و دست و پاي کج را معالجه کرد. در مقابل کره اي که با ژنوتيپ دست وپاي کج به دنيا آمده است امکان راست کردن دست وپاي آن وجود ندارد( هرچند باجراحي و معالجات پزشکي گاهي مي شود اين کار را انجام داد)    

توارث

توارث يعني انتقال اطلاعات ژنتيکي از والدين به فرزندان از طريق سلول هاي جنسي ( اسپرم و تخمک ) . نيمي ازکرموزوم هاي فرزندان ازطرف سيلمي و نيم ديگر ازطرف ماديان است. به طوري که ژنوتيپ کره به هيچکدام از والدين شباهت کامل ندارد اما اين ژنوتيپ تا آخر عمر باقي مي ماند، هر چقدر فنوتيپ تحت تأثير محيط تغييرپيدا کند. درشرايط نادر تغييراتي درشيمي ژن و ساختمان کرموزم پيدا مي شود اين گونه تغييرات را تغيير ناگهاني مي خوانند. اگر اين تغييرات در سلول هاي بدني پديدآيد تغييرات درفنوتيپ پيدا مي شود. اگر اين تغييرات در گامت ها( سلول هاي جنسي)باشدبه آيندگان منتقل مي شود.  موتاسيون سپس بخشي از ژنوتيپ آيندگان مي شود وممکن است بخشي از توارث صفات درآيندگان گردد. گاهي موتاسيون ممکن است زيان بخش باشد و گاهي تغييرات سبب ارتقاء داخل نوع باشد.