اسب های تارپان و پرزوالسکی تنها محصول تکامل 65 میلیون ساله ی ائوهیپوس ها نبودند. اسب های کوتاه درسراسرآسیای مرکزی و مزوپوتامیا متفرق شده و دیگرهیپاریون و پلیوهیپوس نبودند خانوده ی اسب ها(اکویده یا اکوئوس) تشکیل شده بود، الاغ وگورخرهای مختلف موجود شده بودند. مزوپوتامیا منطقه ای بسیار وسیع است بین سه دریای سیاه ومدیترانه و بحرخزر، درآن روزگار و دراطراف آن حکو مت های مختلف تشکیل شده و می شد که اغلب بر سرمحدوده ها و عقاید وخدایان خود و قومیت و تعدد زبان و رسوم و فرهنگ درجدال و ستیز بودند. پارس ها، سومریان، آشوریان، عیلام، بابل و..... همه به تشکیل و سازمان دادن ارتش های منظم دست یازیدند و اسب را نیز در سازمان این ارتش ها هرچند در واحدهای پشتیبانی جای دادند.
آشوریان با این لشکرها هرسال یک یا دوبار به سرزمین مادها حمله می کردند و100 – 150 هزارنفراز آن ها را می بردند و در بازارهای جهان می فروختند سر انجام خود به دست آنان از میان رفتند و نینوا پایتخت آنان با خاک یکسان شد. کوروش به عیلام و بابل رفت و آن دو جا را فتح کرد. در آن زمان سومر ها اسب را الاغ کوهی می نامیدند به این معنا و به نشانه ی این که هنوز گله های اسب کوتاه ( همقد یک الاغ)در ایران و مناطق مرکزی آن مانند گله های آهو و بزکوهی و قوچ و میش کوهی وجود دارند. گله های اسب هم اهلی و وحشی دارند، تاریخ در حدود 2000 سال پیش از میلاد است و می نماید که از هزاران سال پیش اسب به صورت اهلی یا وحشی در حدمت و خوراک انسان بوده است. باید بگویم که هم اکنون گونه هایی از اسبچه ی خزریافت می شوند شبیه اسب های عرب وترکمن و دو خون های آن ها با قد کمتراز 115 -132 سانتی متر که من دیده ام. در میان تصویرهایی از نقش ها که بر سنگ های کوهستان زاکرس از خسروآباد عراق تا تنگ چوگان دراستان فارس نیز اسب های مختلفی وجود دارندکه هرکدام به نام قومی که آن را پرورش می داده اند معروف اند.
یاد آوری این که در جزیره و شبه جزیره ی عربستان و یمن و مناطق عرب نشین جنوب و جنوبی ترِ مزوپوتامیا تا سال ها ی 1300 پیش از میلاد حتی سنگواره ی اسب پیدا نشده است ضروری می باشد. شاردن سیاح دوره ی صفویان(500 سال پیش) می نویسد دریمن و اطراف آن اسب پیدا نمی شود و به جای آن از شتر استفاده می کنند، این اسناد محدوده ای را مشخص می کنند که اسب آن روزیعنی اسب های کوتاه به آن جا راه نیافته اند، نه حایی برای پرورش آن ها موجود بوده، نه گذری برای عبور اسب. حال آن که اسب های کوتاه در سرزمین مزوپوتامیای شمالی تر، ایران، مدیا و..... چنان به وفور مورد استفاده بوده اند که ارتش ها هم از آن ها جهت حمل و نقل سود می جستند و بسیار پیش از آن در پارس هشت رأس اسب سفید گردونه ی زرینِ خدا بانوی خورشید را به نیت برکت و امید پشتیبانی جلو ارتش به حرکت در می آوردند و می کشیدند.
اسب ترکمن
